مقدمه

1- هورمون ها موادي هستند كه سلول هاي خاصي آنها را به درون خون ترشح مي كنند تا فعاليت سلول هاي ديگري را در بدن تنظيم كنند.

2- سلول هايي كه تحت تأثير هورمون قرار مي گيرند ، سلول هاي هدف ناميده مي شوند.

3- كار كلي هورمون ها در اصل ، هماهنگ كردن فعاليت هاي بافت ها و اندام هاي گوناگون بدن با همديگر است.

4- چهار عمل اصلي هورمون ها عبارتند از : 1

1- تنظيم فرآيند هاي مختلف ، از قبيل رشد ، نمو ، رفتار  و توليد مثل                                                     

 2- ايجاد هماهنگي بين توليد ، مصرف و ذخيره‌ي انرژي                                                            

3- حفظ حالت پايدار بدن مثل ثابت نگه داشتن مقدار آب و نمك هاي مختلف درون بدن     

4- وادار كردن بدن به انجام واكنش در برابر محرك ها ، مانند ستيز و گريز .

5- هورمون ها نوعي پيك شيميايي هستند.

6- پيك شيميايي ، ماده‌اي شيميايي است كه پيامي را از بخشي از بدن به بخش يا بخش هاي ديگري از بدن مي رساند.

7- هورمون ها بعد از ترشح توسط جريان خون ، خود را به سلول هاي هدف مي رسانند.

8- پيك هاي شيميايي مثل انتقال دهنده هاي عصبي كه وارد خون نمي شوند ، هورمون محسوب نمي شوند.

9- دستوري كه هورمون به سلول هدف مي دهد ، هم بستگي به نوع هورمون و هم بستگي به سلول هدف دارد.

10-  يك نوع هورمون مي تواند بر دو نوع سلول هدف ، دو تأثير متفاوت داشته باشد.

قسمت اول (هورمون ها دراندام ها و بافت هاي خاصي ساخته مي شوند.)

11-  غده ، اندامي است كه سلول هاي آن موادي از خود ترشح مي كنند.

12-  غده ي درون ريز اندامي است كه كار اصلي آن ترشح هورمون است.

13-  بعضي از اندام هاي بدن ، ضمن انجام كارهاي خاص خود ، ترشح هورمون را نيز به عنوان يك وظيفه‌ي فرعي ، انجام مي دهند.

14-  مغز ، معده ، روده‌ي باريك ، كليه و قلب ، نمونه ي اين اندام ها هستند كه داراي سلول هاي درون ريز هستند.

15-  به مجموعه‌ي غده ها و سلول هاي درون ريز بدن ، دستگاه درون ريز گفته مي شود.

16-  دستگاه درون ريز ، به ترتيب از بالا به پائين داراي قسمت هاي اصلي زير است :
1- هيپوتالاموس 2- هيپوفيز 3- غده‌ي پينه‌آل يا صنوبري 4- تيروئيد 5- پاراتيروئيد 6- تيموس 7- غده‌ي فوق كليه 8- پنكراس يا لوزالمعده 9 - غدد جنسي(بيضه ها در مردان و تخمدان ها در زنان)

17-  غده ي برون ريز ، غده‌اي است كه مواد خاصي را به درون ساختار هاي لوله مانند خود كه مجرا ناميده مي شوند ، ترشح مي كند.

18-  اين مجرا ، ماده ي ترشح شده را به قسمت هاي خاصي از درون يا بيرون بدن هدايت مي كنند.

19-  غدد بزاقي ، غده هاي عرق ، غده هاي ترشح كننده‌ي آنزيم هاي گوارشي و جگر (با توليد صفرا)نمونه هايي از غده هاي برون ريز مي باشند.

20-  پانكراس ، غده اي است كه هم دراي قسمت درون ريز و هم داراي قسمت برون ريز است .

21-  قسمت برون ريز پانكراس ، بي كربنات و آنزيم هاي گوارشي مي سازد كه به روده ي باريك مي ريزند ؛ و قسمت درون ريز آن دو هورمون انسولين و گلوكاگن مي سازد كه هر دو در تنظيم قند خون دخالت دارند.

22-  در مقايسه ي هورمون ها و انتقال دهنده هاي عصبي مي توان گفت كه شباهت آنها اين است كه هر دوي آنها پيك شيميايي هستند.
تفاوت آنها در اين است كه:

 1- به پيك شيميايي دستگاه درون ريز ، هورمون مي گويند ولي به پيك شيميايي دستگاه عصبي ، انتقال دهنده‌ي عصبي
 2- انتقال دهنده هاي عصبي عمل سريع و عمر كوتاه دارند ولي هورمون ها اثرات كندتر و طولاني تري ايجاد مي كنند.

 3- انتقال دهنده هاي عصبي از نورون آزاد مي شوند و به فضاي سيناپسي مي ريزند ولي هورمون ها از سلول هاي درون ريز به داخل مايع ميان بافتي و سپس خون ترشح مي‌شوند.

23-  بعضي مواد در دستگاه عصبي نقش انتقال دهنده‌ي عصبي و در دستگاه درون ريز نقش هورمون دارند مثل اپي نفرين

قسمت دوم ( هورمون ها چگونه كار مي كنند؟)

24-  هورمون ها عمل اختصاصي دارند ، يعني اينكه فقط به سلول هاي هدف متصل مي شوند و بر آنها اثر مي كنند.

25-  اگر هورمون ها به صورت اختصاصي عمل نمي كردند ، با آزاد شدن آن ، همه ي سلول هاي بدن تحت تأثير قرار مي گرفت و فعاليت هاي نامنظمي ايجاد مي شد.

26-  هورمون ها سلول هاي هدف را از روي گيرنده ي آن شناسايي مي كنند.

27-  گيرنده مولكولي است كه روي سلول و يا درون سلول (درون سيتوپلاسم يا هسته ) قرار دارد و از نظر شكل سه بعدي به گونه اي است كه فقط با ماده ي شيميايي مكمل خود ( مثلا هورمون) جفت و جور مي شود.

28-  گيرنده ها معمولاً ساختار پروتئيني دارند.

انواع هورمون ها

29-  هورمون ها را مي توان در دو گروه 1- هورمون هاي آمينو اسيدي  و 2- هورمون هاي استروئيدي قرار داد.

30-  هورمون هاي آمينو اسيدي از يك آمينو اسيد تغيير شكل يافته( مانند تيروكسين) ، يا تعدادي آمينو اسيد به هم متصل شده ( پروتئين) تشكيل شده است.

31-  هورمون استروئيدي ، داراي ساختار ليپيدي هستند و از كلسترول ساخته مي شوند.

32-  چون هورمون هاي آمينواسيدي نمي توانند از غشاي سلول عبور كنند ، گيرنده‌ي آنها بر روي غشاي سلول قرار دارد.

33-  مراحل عمل هورمون هاي آمينواسيدي به شرح زير است.

a.        با اتصال هورمون به گيرنده، شكل گيرنده‌ي آن تغيير مي كند.

b.        اين تغيير شكل سبب ايجاد ماده اي در درون سلول مي شودكه به آن پيك دومين گفته مي شود.

c.        پيك دومين سبب فعال يا غير فعال شدن يك آنزيم يا زنجيره‌اي از آنزيم ها دردرون سلول مي شود.

d.        سرانجام فعاليت سلولِ هدف در اثر تغيير عملكرد آنزيم يا آنزيم ها يي كه گفته شد ، تغيير مي كند.

34-  در واقع پيك اول همان هورمون است و پيك دوم AMP حلقوي است كه از تغيير ATP به وجود مي آيد.

35-  هورمون هاي استروئيدي به راحتي در غشاي سلول حل شده و از آن عبور مي كنند.

36-  گيرنده هاي اين هورمون ها در سيتوپلاسم و يا هسته‌ي سلول هدف قرار دارند.

37-  بعد از اتصال هورمون استروئيدي به گيرنده‌ي خود ، فعاليت سلول تغيير مي كند.

38-  گلوكاگن يك هورمون آمينواسيدي است كه گيرنده ي آن بر روي غشا قرار دارد .

39-   تيروكسين نيز يك هورمون آمينواسيدي است ولي گيرنده‌ي ان در داخل هسته قرار دارد.(استثناي هورمون هاي آمينو اسيدي)

40-  تنظيم ترشح يك هورمون بر اساس مقدار همان هورمون در خون را خود تنظيمي گويند.

41-  خود تنظيمي به دو صورت منفي و مثبت وجود دارد.

42-  اگر زياد شدن يك هورمون در خون ، سرانجام سبب كاهش ترشح آن هورمون شود و بر عكس ، به اين حالت مكانيسم خودتنظيمي منفي گفته مي شود.

43-  اگر افزايش مقدار هورمون در خون سببب افزايش مقدار توليد و ترشح آن و بر عكس ، به اين حالت مكانيسم خود تنظيمي مثبت گفته مي شود.

44-  بيشتر مكانيسم هاي خود تنظيمي هورمون ها از نوع خود تنظيمي منفي هستند.

قسمت سوم – غده هاي درون ريز اصلي بدن

45-  دو غده‌ي درون ريز هيپوتالاموس و هيپوفيز ترشح اوليه‌ي بسياري از هورمون ها را كنترل مي كنند و مركز اصلي كنترل براي ساير غدد درون ريز هستند.

46-  هيپوتالاموس مركزي در مغز است كه فعاليت هاي دستگاه عصبي و دستگاه درون ريز را با هم هماهنگ مي كند.

47-  هيپوتالاموس همچنين بسياري ازاعمال بدن مثل دماي بدن ، فشار خون ، احساسات و ... را هم كنترل مي كند.

48-  هيپوتالاموس از قسمت هاي ديگر مغز اطلاعاتي را درباره ي شرايط بدن به دست مي آورد و سپس به اين اطلاعات و نيز غلظت هورمون ها در خون پاسخ مي دهد.

49-  هيپوتالاموس در واقع با صادر كردن دستورهايي به غده‌ي هيپوفيز كار كنترل هورموني خود را انجام مي دهد.

50-  دستورهاي هيپوتالاموس به هيپوفيز با آزاد كردن هورمون هاي آزاد كننده و يا هورمون هاي مهار كنده‌اي است كه از راه رگهاي خوني به هيپوفيز مي‌رسند.

51-  هيپوفيز هم در پاسخ به هورمون هاي هيپوتالاموس ، مقدار هورمون هاي توليدي خود را تغيير مي دهد.

52-  هيپوفيز دو دسته هورمون توليد مي كند 1- هورمون هايي كه مستقيماً روي سلول هاي هدف خود اثر مي گذارند 2- هورمون هايي كه بر روي ساير غدد درون ريز اثر مي كنند و كار‌آنها را كنترل مي كنند.

53-  بعضي از سلول هاي عصبي هيپوتالاموس داراي آكسون هايي هستند كه تا قسمت پشتي غده‌ي هيپوفيز ادامه مي يابند. اين سلول ها دو هورمون به نام هاي اكسي توسين و هورمون ضد ادراري توليد مي كنند كه در هيپوفيز پسين ذخيره و در هنگام لزوم وارد خون مي شوند.

54-  اكسي توسين سبب خروج شير از غده هاي پستاني مادر و نيز سبب انقباضات رحم در هنگام زايمان مي شود.

55-  هورمون ضد ادراري سبب مي شود كه در مواقع لزوم ، ادرار غليظ شود و در نتيجه آب بدن حفظ شود.

56-  غده‌ي تيروئيد غده ي درون ريز سپري شكلي است كه در جلوي گلو قرار گرفته است .

57-  كلمه ي تيروئيد از كلمه ي يوناني " تيروس " به معني " سپر " گرفته شده است.

58-  غده‌ي تيروئيد ، هورمون هاي تيروئيدي توليد مي كند كه 1- ميزان سوخت و ساز را دربدن تنظيم مي كنند و 2- رشد طبيعي مغز ، استخوان و ماهيچه ها را طي دوران كودكي افزايش مي دهند.

59-  هورمون هاي تيروئيدي در بزرگسالان در افزايش هوشياري نقش دارند.

60-  هورمون هاي تيروئيدي آمينواسيد هاي تغيير شكل يافته اي هستند كه از افزوده شدن يد به آمينواسيد تيروزين ايجاد مي شوند.

61-  اگر نمك هاي يد در غذا كم باشند ، غده‌ي تيروئيد به خاطر تلاش بيشتر براي ساخت هورمون بزرگ مي شود كه به غده‌ي تيروئيد بزرگ گواتر گفته مي‌شود.

62-  گواتر با افزودن يد به نمك خوراكي قابل پيشگيري است.

63-  اگر ميزان توليد هومون هاي تيروئيدي در بدن كم شود ، اصطلاحا به آن كم كاري تيروئيد يا هيپوتيروئيديسم گفته مي شود.

64-  كم كاري تيروئيد در كودكان ممكن است باعث كاهش رشد بدن و يا عقب افتادگي ذهني و يا هر دوي اين عوارض شود.

65-  كم كاري تيروئيد در بزرگسالان ممكن است سبب خشكي پوست ، كمبود انرژي بدن و افزايش وزن بدن شود.

66-  افزايش توليد هورمون تيروئيد در بدن را پركاري تيروئيدي يا هيپر تيروئيديسم گويند.

67-  پركاري تيروئيد مي تواند باعث بي قراري ، اختلالات خواب ، افزايش ضربان قلب و كاهش وزن شود.

تنظيم مقدار كلسيم بدن

68-  بالا بودن مقدار كلسيم در خون سبب ترشح هورموني به نام كلسي تونين از غده‌ي تيروئيد مي شود.

69-  كلسي تونين سبب افزايش رسوب كلسيم در بافت استخواني و در نتيجه كاهش آن در خون مي شود.

70-  كلسيم براي انقباض ماهيچه ها و نيز براي ترشح بعضي مواد از سلول ها و . . . لازم است.

رابطه‌ي غده‌ي پاراتيروئيد و كلسيم

71-  چهار غده ي پاراتيروئيد به پشت غده‌ي تيروئيد چسبيده‌اند .

72-  غدد پاراتيروئيد هورموني به نام پاراتورمون توليد مي كنند.

73-  پاراتورمون باعث افزايش كلسيم خون مي شود و بر عمل آن بر عكس كلسي تونين است.

74-  اين هورمون در سه قسمت اثر مي كند

a.          سلول هاي استخواني را وادار مي كند تا بافت استخواني را تجزيه كنند و كلسيم را به جريان خون بريزند.

b.        در كليه ها سبب افزايش بازجذب كلسيم از ادرار مي شود.

c.        اين هورمون سبب فعال شدن ويتامين D در روده ها مي شود كه نتيجه‌ي آن افزايش جذب كلسيم از غذا خواهد بود.

غده‌ي فوق كليه

75-  دربدن انسان دو غده ي فوق كليه وجود دارد كه روي كليه ها قرار دارند.و هر كدام به اندازه‌ي يك بادام هستند.

76-  هر غده ي فوق كليه ، خود در اصل از دو غده تشكيل شده است 1- بخش مركزي فوق كليه  و 2- بخش قشري غده ي فوق كليه

پاسخ آني به فشارهاي روحي-جسمي

77-  قسمت مركزي فوق كليه در مواقع فشار روحي –جسمي مانند يك دستگاه هشدار دهنده عمل مي كند و هورمون هاي ستيز و گريز را آزاد مي كند.

78-  هورمون هاي ستيز و گريز عبارتند از 1- اپي نفرين و 2- نور اپي نفرين ( قبلا با نام هاي آدرنالين و نورآدرنالين شناخته مي شدند.)

79-  اثر هورمون هاي ستيز و گريز ، آماده كردن بدن براي مواقع اضطراري است.

80-  عمل اين هورمون ها در واقع شبيه به عمل دستگاه عصبي سمپاتيك است اما اثر اين هورمون ها طولاني تر است.

81-  هورمون هاي ستيز و گريز باعث 1- افزايش ضربان قلب 2- افزايش فشار خون 3- افزايش قند خون و 4- افزايش جريان خون به قلب و شش‌ها مي‌شوند.

پاسخ ديرپا به فشارهاي روحي – جسمي

82-  قسمت قشري غده‌ي فوق كليه خصوصا دو هورمون مهم توليد مي كند كه عبارتند از 1- كورتيزول 2- آلدوسترون

83-  اين هورمون ها نسبت به اپي نفرين و نوراپي نفرين ، پاسخ آهسته تر اما ديرپاتري در برابر فشار ها ايجاد مي كنند.

84-  كورتيزول مقدار انرژي در دسترس بدن را زياد مي كند و باعث افزايش قند خون مي شود و پروتئين ها را براي مصرف انرژي مي شكند.

85-  وجود مقادير زياد كورتيزول دربدن ، سبب سركوب سيستم ايمني مي شود.

86-  آلدوسترون باعث مي شود كه كليه ها دفع سديم از طريق ادرار را كاهش دهند. و در عوض پتاسيم را بيشتر دفع كنند.

87-  كاهش دفع سديم باعث افزايش غلظت آن در خون و در نتيجه افزايش فشار خون مي شود كه براي مقابله با فشار هاي روحي – جسمي مناسب است.

88-  كمبود آلدوسترون سبب افزايش پتاسيم خون مي شود كه گاهي خطرناك و كشنده است.

پانكراس (لوزالمعده) و تنظيم قند خون

89-  پانكراس داراي دو بخش درون ريز و برون ريز است.

90-  بخش درون ريز آن شامل مجموعه‌هايي از سلول ها است كه جزاير لانگرهانس ناميده مي شوند.

91-   جزاير لانگرهانس دو هورمون توليد مي كنند كه دركنترل مقدار قند خون دخالت دارند 1- انسولين و 2- گلوكاگن

92-  انسولين با  1- افزايش توليد و تجمع گليكوژن در كبد.2- همچنين با جذب گلوكز توسط سلول هاي ماهيچه اي و تبديل آن به گليكوژن  در كل قند خون را كاهش مي دهد.( ولي قند ذخيره‌‌اي بدن را افزايش مي دهد)

93- گلوكاگن با تجزيه‌ي گليكوژن كبد به گلوكزهاي سازنده ي آن و ورود آن ها به خون ، قند خون را افزايش مي دهد.

94-  عمل انسولين و گلوكاگن در كبد و تنظيم قند خون بر عكس يكديگر است.

ديابت شيرين

95-  يك نوع بيماري شايع است كه درآن سلول ها توانايي گرفتن گلوكز خون را ندارند و در نتيجه قند خون زياد مي شود.

96-  در اين بيماري

a.        كليه ها قند اضافه ي خون را دفع مي كنند .

b.         چون آب هم به همراه گلوكز دفع مي شود ، حجم ادرار شخص افزايش مي يابد.

c.        به دليل دفع آب شخص احساس تشنگي دارد.

d.         سلول ها از چربي و پروتئين خود براي انرژي استفاده مي كنند كه توليد محصولات اسيدي خواهد كرد

e.         به خاطر توليد محصولات اسيدي و ورود آنها به خون ، خون اسيدي مي شود ( PH آن پائين مي آيد) كه مي تواند موجب اغما و يا حتي مرگ شود

97-  دو نوع ديابت وجود دارد 1- ديابت نوع يك  و 2- ديابت نوع دو

98-  ديابت نوع 1 كه درصد كمي هستند يك نوع بيماري ارثي خود ايمني است كه درآن دستگاه ايمني به جزاير لانگرهانس حمله مي كند و توانايي توليد انسولين دربدن كاهش مي يابد.

99-  به ديابت نوع 1 ، ديابت وابسته به انسولين هم گفته مي شود چون با تزريق روزانه‌ي انسولين علائم بيماري ازبين ميشود.

100-             ديابت نوع 1 معمولا قبل از بيست سالگي ايجاد مي شود.

101-             در ديلبت نوع دو ، مقدار انسولين در خون از حد طبيعي بيشتر است ولي تعداد گيرنده هاي انسولين در سطح سلول ها كم است.

102-             ديابت نوع دو معمولا در سنين بالاتر از 40 سال و به دنبال چاقي و عدم تحرك در افرادي كه زمينه‌ي ارثي دارند ، ايجاد مي شود.

103-             ديابت نوع دو معمولا با ورزش ، مراعات رژيم غذايي و با كمك داروهاي خوراكي ، كنترل مي شود.

غده ي پينه آل

104-             به اندازه ي يك نخود است و در مغز قرار دارد.

105-             هورمون غده ي پينه آل ملاتونين نام دارد.

106-             حدس زده مي شود كه ملاتونين در انسان ، در پاسخ به تاريكي ترشح مي شود و بنابراين احتمالاً در ايجاد ريتم هاي شبانه روزي دخالت دارد.